خواص الحیوان (ترجمه حیوه الحیوان دمیری)

 این کتاب یکی از کتب ارزنده ‌ای است که در زمینه جانورشناسی در عصر صفوی نوشته شده و از منابع مهم تاریخ علم است. این مجموعه در زمینه دوا و درمان در روزگار کهن است. فهرست کتاب عبارت است از : 

باب اول: در بیان طبقات و درجات انسان از انبیای مرسله و زردشت، مانی نقاش، مزدک، به آفرید، مقنع

باب دوم: در ذکر ملوک اقالیم سبعه و اماکن معموره

باب سوم: در شرح احوال علما و علوم متفرقه

باب چهارم: در عرض اطوار صوفیه و زهاد

باب پنجم: در وصف اخلاق طبقات انسان (اهالی فارس، اهالی چین، جماعت ترک، اهالی روم، ذکر اعراب، ذکر هند)

باب ششم: در تقریر عمر حیوانات

باب هفتم: در تعریف خواص و منافع انسان

باب هشتم: در حقیقت انسان آبی و یأجوج و مأجوج و نسناس و...

مقاله دوم در بیان خواص و اخلاق و منافع و مضار سایر حیوانات و در پنج قسم است :قسم اول: در بهایم (فیل، کرگدن، شتر، گاومیش، اسب، اسب وحشی، استر...)قسم دوم: در سباع (شیر، پلنگ، ببر، یوز، گرگ، کفتار، خرس، میمون، خوک، سگ، سگ آبی...)حیوانات غریبه (ثرد، صناخه، رخ، زرافه، ماریطو عودون، غریط، غول، سفنکس، سقنوروس...)قسم سوم: در طیور (شترمرغ، عقاب، کرکس، رخمه، حواصل، قوی، قاز، همای، باز، چرخ، شاهین...)قسم چهارم: در شرح حشرات ارضی (مار افعی، سوسمار، سنگ پشت، عقرب، سام ابرص، سقنقور، ورل...)قسم پنجم: در حیوانات بحری و مائی (تنین، ماهی وال، ماهی فاطوس، جری، سمرنداس، کوسج، انگلیس،

یکی از مهمترین و اولین کتابهایی که در زمینه جانورشناسی در دنیا تالیف شده است کتاب حیوه الحیوان به زبان عربی است. مولف این کتاب کمال الدین ابوالبقا محمد بن موسی بن عیسی شافعی دمیی است. او به سال 742 در دمیره که ده بزرگی در ساحل رود نیل است، زاده شد و پس از تحصیل به گفتن شعر و تدریس حدیث پرداخت. در آغاز از راه خیاطی به امرار معاش می پرداخت و سپس به تحصیل علم پرداخت و به جائی رسید که اجازه تدریس و فتوا یافت. او مذهب شافعی داشت و شهرتش به سبب تالیف کتاب حیوه الحیوان بود.

از این کتاب به خاطر اهمیتش ترجمه هایی به زبان فارسی شده و متن عربی آن بارها چاپ شده است. یکی از این ترجمه ها از م محمدتقی بن محمد تبریزی است که در عصر صفوی به زبان فارسی ترجمه شده و مترجم آن را خواص الحیوان نامیده است. این ترجمه در سالهای 1275 و 1283 در تهران چاپ سنگی شده است و نسخه های خطی چندی در کتابخانه های مختلف از آن موجود است.

نسخه های اساس این چاپ:

- نسخه خطی شماره 12201-5 کتابخانه ملی ایران که در 173برگ 17 سطری است. این نسخه به خط نستعلیق روی کاغذ فرنگی کتابت شده است.

- نسخه خطی به شماره 2599-710 کتابخانه مجلس که در 198 برگ 16 سطری نگاشته شده است.

شایان ذکر است که این کتاب به کتابشناس دانشمند استاد علی صدرائی خوئی تقدیم شده است.

خواص الحیوان (ترجمه حیوه الحیوان دمیری) تالیف محمدتقی بن محمد تبریزی به کوشش میرهاشم محدث و یوسف بیگ باباپور از سوی انتشارات سفیراردهال در سال 94 منتشر شده است.